Ang Pagpanaug-daug, Babagan! Militarismo, Pakigbisugan! Gyera, Tapuson, Karon Na!

caricature by: Matthew Karaan (YND)

Sa Pagsaulog sa International Women's Day

Karong adlawa, Marso 8, 2016, gisaulog ang adlaw sa mga Kababaenhan kun ang International Women’s Day.   Usa ka gatos ug 2 ka tuig (102) nang kasumaran sa pag-ila sa katungod sa kababaenhan nga makabot’o ug ang pag-ila sa kamahinungdanun nga papel sa katilingban sa mga kababenhan. 

Sulod sa usa ka gatos ka tuig na kining gisaulog, kumusta ang mga kababaenhan sa kalibutan? 

Ang kalibutan karon gilibutan sa mga hulga sa krisis ug gyera.  Wala pa lum-i ang katawhan sa kalibutan apil ang mga kababaenhan sa lapdos sa krisis sa kawad-on bunga sa duwa’ sa salapi ug hinubrang katigayunan nga nalikom sa kamot sa mga pipila.  Nagpadayon ang pinakaulahing bunal sa krisis nga nibuto’ sa tuig 2008 ug nagkagrabe kini  nga nagsugod sa US ug nikatag sa tibuok kalibutan ug naapektuhan ang tanan, apil na ang mga nagpabiling lig-on nga ekonomiya susama sa Tsina. 

Ang US, mga nasud sa European Union, Japan, China—ang mga nag-unang mga ekonomiya sa kalibutan, nalukop sa utang.  Gikan sa pagkalubog sa utang sa mga bangko niining mga nasura, latas na ang pagkalubog sa utang sa mga katawhan niini ug ang pinakagrabe, ang gubyerno mismo niining mga nasura ang lubog sa utang karon.  Ang US, $19.3 trillion ang pagkakautang niini, 102.98% kung ikumpara sa iyang GDP.  Halos kini nangutang para makasugakud sa iyang mga pagagastusan.  Ang EU, 87.8% sa suma-total sa tanang mga nasud niini kumpara sa GDP.  Sa Japan 247.82% ang pagkakautang  sa GDP.  Samtang ang Tsina, adunay $28 trillion nga pagkakautang, 230% kung ikumpara sa GDP.  Buot ipasabot lang niini, wala na sa matarong nga barug ang dagkong ekonomiya sa kalibutan nga maoy nagdala sa ekomiya sa kinatibuk-an.

Ang epekto niini sa katawhan nagkadaiya, ang pinakamahinungdanon nga mga epekto mao ang pagkapiot sa nakuha nga serbisyo sa gubyerno sigon sa Austerity measure (pagdaginot sa Gubyerno) ug nawad-an sa trabaho bunga sa pagpanaktak.  Sayod kita nga kung kini ang maapektuhan, atong panginabuhi ug kalidad sa kinabuhi ang mukunhod pa sa pinakubos nga ang-ang.

Apan ang pangutana, ingon usab ba ang nahitabo sa mga adunahan?  Karong tuig 2016, samtang igû sa grabeng krisis ang kalibutan ug mas nagkaubos ang kalidad sa kinabuhi sa mga katawhan, 62 ka mga indibidwal sa kalibutan ang giila karong sobra-sobrang adunahan (richest).  Adunay naitala nga $1.76 trillion nga katigayunan! Katumbas ang 3.6 billion ka pinaka-kabus nga tawo kung ipunon ang mga katigayunan niini.  Halos katunga sa kalibutan ang katumbas nga pagpanag-iya sa 62 ka mga pinaka-adunahan nga mga indibidawal, samtang ang 3.6 billion ka mga pinakakabus nga katawhan gisaw-an ang ubos sa katunga nga katigayunan sa kalibutan.  Kadakong katingalahan!  70% sa pinaka-kabus sa kalibutan, mga kababenhan!

Kini nahitabo gumikan sa wala nay undang nga pagkahakug ug paghinangol ning sistema sa salapi ug ginansya kapuli ang dignidad ug kinabuhi sa katawhan.  Dungan pa sa kini nga kapait ang epekto sa gyera sa nagkalain-laing parte sa kalibutan.

Sobra na sa 3 ka tuig ang gyera sa Syria, nisunod kini nga gyera human sa Ukraine (2013).  Sa Ukraine, 9, 167 na ang namatay (suma-total sa mga civilian, sundalo ug mga rebelde).  215,000 sa 1.6 million sa mga napalayas nunot sa gyera ang dili na makabalik sa ilang kanhing gipuy-an tungod sa grabeng pagkaguba.  1.7 million ka mga bata sa Ukraine ang nakasinati ug grabeng epekto sa gyera hangtod karon ilabi na sa panahon sa ting-tugnaw (winter).   Hangtod karon, wala pay resolusyon para sa kalinaw sa maong nasud.

Sa Syria, 50.5% ang kababaenhan ug 49.5% ang kalalakin-an. Sisyenta isingko (75%) sa mga Syrian refugees, mga kababaenhan ug mga bata, ug 716,492 ang hingkog na ang pangidarun nga kababenhan.  Naitala na ang halos 3 Million ka Syrian refugees ang nahimutang sa mga silingang nasud paglikay sa gyera, nga nahimutang sa Lebanon, Jordan, ug Turkey.  Apan 4.6 million nga Syrians ang refugees, ug 6.6 million ang napalayas na sulod mismo sa Syria; katunga niini mga bata.  SILANG TANAN, NAKATAGAMTAM SA SOBRA-SOBRANG KAGUTOM, KATUGNAW, WALA’Y TUBIG, KAGUOL UG KALISANG!

Likod niini nga mga reyalidad, asa man kita paingon? Dili na nato angayan nga huwaton ang gyera nga mubuto sa mismong atong tugkaran gumikan sa wala pa nahupay ang kaguliyang sa South China Sea.  Ato nang ipaduso sa atong Gubyerno ang pagpakgang sa laing gyera nga mahitabo.  Mahimo kini nato sa pagsiguro sa pagpili sa sunod nga administrasyon nga dili muduot sa Gyera ug mubabag sa EDCA (kasabutan nga magpahimutang sa mga sundalong Amerikano sa atong nasud, pangandam sa gyera tali sa Tsina).  Ituboy nato ang Gubyerno nga nagbaton ug kasayuran sa pagpanalipod sa katawhang Pilipino gikan sa lapdos sa ekonomikanhong krisis, ilabi na sa mga kaigsuonan natong mga OFW.  Usa ka Gubyerno nga mudapig sa katawhan para sa matarong ug kaangayan.

Kung sa lantaw nato, wala kita’y kapilian sa han-ay  sa mga dumadagan karon, panahon na nga kita ang mugunit sa tinuod nga gahum.  Ipakita nato ang esenya sa tiunay nga demokrasya, ang pakigbisug sa kaugmaon nga matarong para sa atong mga anak.

Hinunua nga kini ang esensya ilabi na natong mga kababaenhan nganong adunay giingong International Women’s Day.  Dili kita mahadlok nga mobarug tungod ug alang sa kagawasan ug kaluwasan sa atong nasud!!  Makig bisug ug magtinabangay kitang mga kabus aron atong malumpag ang sistemang walay balatian.  Bangon! Barug! Makigbisug! ###